شک در حیات و زنده بودن مهدی موعود

یکی از حکمت‏ها و اسرار غیبت و پنهان زیستی امام مهدی(عج)، امتحان و آزمایش انسان‏ها - به ویژه شیعیان - است. آنان در این ابتلا و آزمون، باید پای‏بندی و باور عمیق خود به مهدویت و میزان اخلاص و علاقة خود را نشان دهند. غیبت امام مهدی(عج)، شباهت‏هایی با غیبت سایر پیامبران دارد؛ به ویژه این که آنها نیز دارای غیبت کوتاه مدت یا طولانی مدت بودند. خداوند همان‏طور که با غیبت پیامبران، امت آنان را آزمایش، می‏خواهد امت اسلامی را نیز بیازماید و شاید این برابری طول غیبت خاتم‏الاوصیاء با غیبت مجموع پیامبران، برای این باشد که می‏خواهد این امت را با آزمایش‏هایی سخت‏تر از آزمون آنها، بیازماید.

از روایات مختلف، به دست می‏آید که مؤمنان در دورة غیبت، گرفتار آزمایش‏های بزرگی خواهند شد؛ چنان که امت‏های قبلی نیز دچار آزمون‏ها و ابتلاهای مختلفی بودند. در قرآن آمده است: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ؛1 آیا مردم گمان می‏کنند همین که به زبان بگویند ایمان آوردیم، دست از سر آنها بر می‏داریم و آزمایش نمی‏شوند؟ مردمی را که قبل از ایشان بودند نیز آزمودیم و خداوند می‏داند که چه کسانی راستگو و چه کسانی دروغگویند و در امتحان، درست یا نادرست از آب در آیند...».از آن جایی که غیبت طولانی می‏شود، عده‏ای از مردم، دچار تردید، حیرت و... می‏شوند و از باور به ظهور منجی موعود، برمی‏گردند. این آسیب‏ها و عوامل مشکل‏زا در عصر غیبت، عبارتند از:

1. حیرت و سرگردانی

امام عسکری(ع) فرمود: "بدانید که فرزندم غیبتی خواهد داشت که نادانان در آن، دچار سرگردانی می‏شوند و آنها که برای ظهورش از پیش خود وقت تعیین می‏کنند، به دروغ گویی می‏افتند".2 ابن عباس نیز گفته است: "(مهدی موعود) پس از یک غیبت طولانی و حیرت ظلمانی، ظاهر می شود"3.

2. گمراهی و ضلالت

در این دوران، عده‏ای از مردم از مسیر حق برگشته، دچار انحراف و گمراهی می‏شوند و از هدایت‏های الهی باز می‏مانند، پیامبر اکرم(ص) فرموده است: «برای او، غیبت و برای امت، حیرتی خواهد بود که خیلی‏ها در آن دوران گمراه خواهند شد».4سدیر می‏گوید: امام صادق(ع) فرمود: "...وای بر شما! در کتاب جَفر نظر انداختم... و در ولادت قائم ما و غیبت او و طولانی شدن آن و مدت عمر وی، تأمّل کردم و دیدم که مردم با ایمان، گرفتار بلاها و مصیبت‏ها هستند و به جهت طولانی شدن دوران غیبت، در دل‏هایشان شک و تردید راه می‏یابد و بیشتر آنها از دینشان بر می‏گردند..."5.

3. برگشت از اعتقاد به مهدویت

امام رضا(ع) از پدران بزرگوارش و او از امام علی(ع) چنین نقل می‏کند: «در دوران غیبت، جز دینداران ناب - که یقین در جانشان رسوخ کرده و خداوند از آنان بر ولایت ما پیمان گرفته و ایمان در جانشان ثابت شده و به دم الهی یاری‏شان نموده است - کسی بر اعتقاد خود، استوار نخواهد ماند»6.

3. قساوت و تیره شدن دل‏ها

به جهت طولانی شدن غیبتش، دل‏ها سخت و تیره می‏شوند و جز آنها که خداوند، ایمان به او را در قلوبشان نشانده و به دم الهی یاری‏شان کرده است، کسی دیگر بر اعتقاد او باقی نماند"7.

4. عدم تحمل و بردباری

امام صادق(ع) فرموده است: "شتاب مردم برای این کار، آنان را هلاک می‏سازد. خداوند برای شتاب مردم، شتاب نمی‏کند؛ بلکه برای این امر، مدتی هست که باید پایان پذیرد. اگر مدت آن سرآید، نه ساعتی جلو می‏افتد و نه ساعتی تأخیر می‏شود»8.

5. شک در حیات و زنده بودن مهدی موعود

امام صادق(ع) فرموده است: "... به طور جدی مورد آزمایش قرار می‏گیرید؛ تا جایی که مردم می‏گویند: مهدی، مرده یا کشته شده است؛ اگر زنده است، پس کجاست و چه می‏کند؟ چشمان مؤمنان بر او می‏گریند و همچون کشتی طوفان زده، به اضطراب می‏افتند و به جز کسانی که خداوند از آنان پیمان گرفته و به دم الهی یاری‏شان کرده، کس دیگری رستگار نخواهد شد"9.

6. انحراف و برگشت از دین

یکی از ابتلائات و آسیب‏های دوران غیبت، برگشت عده‏ای از آیین الهی و ضعف و سستی در دینداری و یگانه‏پرستی است. امام کاظم(ع) فرمود: "هنگامی که پنجمین فرزند امام هفتم، از دیده‏ها ناپدید شد، از خدا بترسید و به او پناه ببرید و در مورد دین و آیین خود، کسی شما را از دینتان منحرف نکند ]‏زیرا[ برای صاحب این امر، غیبتی است؛ تا آنها که به او عقیده دارند، از اعتقاد خود باز گردند"10.

محمد بن مسلم و ابوبصیر روایت کرده‏اند که امام صادق(ع) فرمود: "این کار به سامان نمی‏رسد ]و ظهور محقق نمی‏شود[ مگر این که دو سوم مردم از دین برگردند. ما گفتیم: اگر دو سوم مردم از دین برگردند، دیگر چه کسی باقی خواهد ماند؟ امام(ع) فرمود : آیا دوست ندارید در بین یک سوم باقی مانده باشید»؟11

7. دشواری حفظ ایمان

شدت‏ها و پیشامدهای ناگوار و تحوّلاتی که روی می‏دهد، مردم را زیر و رو کرده، حفظ ایمان و استقامت در این راه را دشوار می‏سازد و ایمان افراد در خطرهای سخت واقع می‏شود!

امام باقر(ع) فرموده است: "(امام زمان(ع)) بعد از غیبت و حیرت ظاهر می‏شود. در این دوران، تنها کسانی بر دین خود ثابت می‏مانند که در ایمان خود، مخلص و با روح یقین همراه باشند و آنان کسانی‏اند که خداوند از آنها دربارة ولایت ما پیمان گرفته، در دل آنها ایمان را مستقر ساخته و آنها را با روحی از خود تأیید کرده است"12.

8. کمبودها و نارسایی‏های زندگی

یکی از امتحانات مردم در عصر غیبت و ابتلائات شدید آنان، گرانی، کسادی، مرگ و میر، جنگ‏ها، کمی محصولات کشاورزی، حاکم شدن بر پادشاهان ستمگر بر آنان و... است.امام صادق(ع) خطاب به محمد بن مسلم فرمود: "پیش از قیام قائم(عج)، نشانه‏هایی است که خداوند آنها را ظاهر خواهد ساخت". محمد بن مسلم پرسید: آنها چیستند؟ فرمود: خداوند آنها را چنین بیان فرموده است:

"وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ و بشر الصابرین؛ قطعاً همة شما را با خبری از ترس، گرسنگی و کاهش اموال و جان ها و میوه ها آزمایش می کنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان».با ظهور قائم که بعد از یک فتنة سخت و کمرشکن است، هر دوستی و خویشی را درهم می‏ریزد؛ همسایه به همسایه‏اش هجوم برده، گردنش را می‏زند! در چنین روزگاری، به زمین بچسبید و دست و پای خود را تکان ندهید».14 همچنین فرمود: «ترس، اهل عراق و بغداد را احاطه می‏کند و مرگ ناگهانی و پیاپی در آن جا شایع می‏شود و کمبود در اموال، اشخاص و میوه‏ها ظاهر می‏شود و زراعت کمتر رشد می‏کند"15.

9. اختلاف و تبرّی از همدیگر

یکی از آسیب‏های فراروی جوامع اسلامی در این دوران، وجود اختلافات و کشمکش‏ها و پراکندگی و دوری مردم از همدیگر است. امیرمؤمنان، علی(ع) فرموده است : "چه بر شما خواهد گذشت؛ وقتی امام هدایت‏گر و نشانة حق را به چشم نبینید؛ وقتی گروهی از گروه دیگر بیزاری می‏جویید"16.امام صادق(ع) نیز می‏فرماید: "چه بر شما خواهد گذشت، وقتی امام هدایتگر... را به چشم نبینید؛ گروهی از گروه دیگر بیزاری می‏جویید. آن گاه سخت مورد آزمایش واقع می‏شوید و ناخالصان شما از راستان شما، جدا خواهند شد. اول روز در اخبار و آثار، اختلاف و مشاجره خواهید داشت و آخر روز، کارتان به کشت و کشتار خواهد کشید"17.

10. دروغ گویی و تعیین وقت ظهور

امام صادق(ع) فرموده است: آنان که وقت تعیین کردند، دروغ گفتند ما اهل بیتی هستیم که وقت معیّن نمی‏کنیم...»18.

11. ضعف و سستی در حفظ عقاید حق

عصر غیبت، دوران هجوم شبهات، فزونی انحرافات و اندیشه‏های نادرست و باطل و دنیا گرایی‏ها و نادانی‏هاست و بدین جهت، پا برجا ماندن بر عقاید درست و حق، دشوار است. امام صادق(ع) فرمود: "هنگامی که امر غیبت واقع شود، به آن چه در دست دارید ]عقاید حقه[، چنگ بزنید؛ تا قضیّه آشکار شود و فرمان خدا فرا رسد"19. "برای مردم روزگاری فرا می‏رسد که همگان دچار تب و لرز می‏شوند؛ علم و دانش در آن دوران، در هم پیچیده می‏شود؛ آن سان که مار در لانة خود به دور خویش می‏پیچید. در آن هنگام ستاره آنها طلوع می‏کند".

گفته شد: مراد از تب و لرز چیست؟ فرمود : "روزهای فترت که همگان دچار ضعف و سستی می‏شوند؛ در آن ایام، بر عقاید خود استوار باشید؛ تا خداوند، ستاره شما را ظاهر سازد".با توجه به این آسیب‏ها و چالش‏ها، روشن می‏شود که در عصر غیبت، امتحان و آزمون انسان‏ها، بسیار دشوار است و آنان باید از این مراحل سخت و طاقت فرسا عبور کنند و میزان پای‏بندی، باورمندی، بردباری و استقامت خود را نشان دهند.

به یقین در دورانی که احتمال سرگردانی، گمراهی، تردید و برگشت از اصل مهدویت، قساوت و دل‏مردگی، بی‏اعتمادی به آموزه‏های دینی، انحراف و فسادگری، هواپرستی، مشکلات و کمبودهای زندگی، اختلافات و دشمنی‏ها، دروغ گویی و ناراستی، ضعف و سستی در دین داری و... بیشتر از هر عصری وجود دارد؛ باید متدینان و یکتاپرستان در اعتقاد خود به منجی موعود، استوار و پابرجا باشند و از این آزمون سخت، سربلند بیرون آیند و بر این اساس است که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «...کسانی که در دوره غیبت حضرت مهدی(عج) بر اعتقاد به او استوار هستند، از کبریت احمر نایاب‏ترند. جابر بن عبداللَّه انصاری بلند شد و گفت: ای رسول خدا! آیا فرزندت قائم غیبت خواهد کرد؟ فرمود: آری، به خدا قسم! «وَ لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْکافِرِینَ20؛ خداوند، مؤمنان را جداً می‏آزماید و کافران را از میان بر می‏دارد"21.

پی‏نوشت‏ها:

1. عنکبوت، آیه 2و3.

2. حر عاملی، اثبات الهداة، ج 3، ص 482.

3. یوم الخلاص، ج 1، ص 346.

4. مجلسی، بحار الانوار، ج 51، ص 72.

5. اثبات الهداة، ج 3، ص 475.

6. همان، ص 464.

7. همان، ص 488.

8. کلینی، اصول کافی، ج 1، ص 369.

9. اثبات الهداة، ج 3، ص 473.

10. بحارالانوار، ج 51، ص 150؛ صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص 218.

11. اثبات الهداه، ج 3، ص 510.