علی بن بابویه قمی
علی بن بابویه قمی، متوفی در سال 329 ه ق، مدفون در قم، پدر شیخ محمد بن علی بن بایویه، مـعـروف بـه شیخ صدوق است كه در نزدیكی شهرری مدفون است پسرمحدث است و پدر فقیه و صاحب فتوا، معمولا این پدر و پسر، به عنوان صدوقین یادمی شوند. [1]
ابـوالـحـسـن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه، یكی از فقهای نامدار و یكی ازاصحاب فتوی و اجـتـهـاد، و در عصر خویش رئیس فقها و محدثین و پیشوای مردم قم بوده است شیعیان در امور دینی به او مراجعاتی داشته اند و فتوایش نزد همگان نافذ ومحترم بوده است.
در بـیـان عـظـمت علمی و منزلت قدس و تقوای او، همین بس است كه فقهای مادر مواردی كه حـدیـثی از اهل بیت عصمت و طهارت (ع) نرسیده باشد، و از او فتوایی در آن زمینه وجود داشته بـاشـد، فـتاوای او را به علت نزدیك بودن به عهد امامت وعصر معصوم (ع)، به منزله حدیث تلقی مـی كـردنـد و فـتوای او را نشانی از وجودحدیث در آن زمینه قلمداد می نمودند چنانكه شهید اول در كتاب ذكری با این تعبیربیان فرموده اند:.
اصـحـاب مـا، دستورالعمل خود را از رساله علی بن بابویه می گرفتند، هنگامی كه دسترسی به نص روایت نداشتند، چون اعتماد و اطمینان كاملی به او داشتند.[2]
گفتار ابن ندیم:
ابن ندیم، كتابشناس و مورخ معروف در فهرست خود می نویسد:
ابـن بـابـویـه، عـلی بن موسی قمی، یكی از فقها و یكی از موثقین شیعه می باشد باخط پسرش ابـوجـعـفر محمد بن علی پشت كتابی خواندم كه به یكی اجازه داده بودكتابهای پدرش را روایت كـنـد و تـعـداد آنها حدود 200 جلد می باشد، ولی او تصریح نموده بود كه تالیفات خودم 18 كتاب می باشد. [3]
تالیفات:
او تـالـیـفات متعددی دارد یكی از آنها كتاب الشرایع می باشد كه جهت فرزندعزیزش صدوق نوشته است و از دیگر آثار او: رساله الاخوان، قرب الاسناد، تفسیرقرآن كریم، كتاب النكاح، النوادر، كتاب التوحید، الصلوه، مناسك الحج و می باشد.
او نـخـستین مؤلف كتاب فقهی عاری از ذكر سند روایت می باشد كه توانسته است كتاب فقهی را مـجـرد از سـند روایت و مانند اثری مخصوص به مؤلف ونشان دهنده فتوی و نظر او تالیف كند و كـتابی به همین سبك به نام الشرایع كه به نام الرساله الی ابنه هم خوانده می شود، جهت پـسـر خـود، صـدوق بـه یـادگـار گذاشت ظاهر امر این است، این كتاب همان است كه الفقه الرضوی هم خوانده می شود،چون در آغاز آن قال علی بن موسی هست، از اینرو برخی چنین پنداشته اند كه مقصود از او، امام علی بن موسی الرضا (ع) است. [4]
مورد عنایت و توجه:
او مورد عنایت خاصه حضرت امام زمان (عجل اللّه تعالی فرجه الشریف) واقع شده است و نامه ای از سـوی آن بـزرگوار توسط حسین بن روح نوبختی به اورسیده است كه متن آن در رجال نجاشی این گونه آمده است:
ابـوالحسن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی، شیخ بزرگ و پیشوای قمی ها در روزگار خـویـش، فقیه و مورد وثوق آنان، او به عراق آمد و با ابوالقاسم حسین بن روح (رحمه اللّه) ملاقات نـمود و از او مسائلی را پرسید سپس با او مكاتبه نمود و این مكاتبات توسط علی بن جعفر بن اسود انـجـام مـی پذیرفت در یكی از این مكاتبات از او می طلبد كه نامه ای را به محضر صاحب امر (عج) بـرسـاند كه در آن نامه درخواست دعائی درباره فرزند صورت گرفته بود، پس در پاسخ او چنین آمـد كه ما ازخداوند متعال درخواست نمودیم كه فرزندی به تو عنایت فرماید و به زودی دوفرزند ذكور نیكوكار و خیر نصیب تو خواهد شد.
پـس از آن مـكاتبه بود كه ابوجعفر و ابوعبداللّه از یك همسر ام ولدی متولدگردیدند از ابوعبداللّه حـسـین بن عبیداللّه آمده است كه می گفت: از اباجعفر می شنیدم كه بارها می گفت: من با دعای صاحب امر و امام زمان (عج) به دنیا آمده ام و به این عنایت افتخار می نمود. [5]
وفات:
عـلـی بـن بـابـویـه در سـال 329 هـ ق در همان سال رحلت ثقه الاسلام محمد بن یعقوب كلینی درگذشت، و در قم، نزدیك صحن مطهر حضرت معصومه (ع) مدفون گردید و مزارش معروف، و هم اكنون مورد زیارت و عنایت مردم می باشد.
از دیـگـر آثـار او، كـتـاب التفسیر، النكاح، مناسك الحج، قرب الاسناد، التسلیم،الطب، المواریث، المعراج می باشد این تالیفات را عباس بن عمر كلودانی (رحمه اللّه) خبر داد و افزوده است هنگامی كه او در سال 328 به بغداد آمد، از او اجازه روایتی دریافت نمودم. [6]
او از سـعـد بـن عبداللّه اشعری روایت نموده است و جعفر بن محمد قولویه،كامل الزیارات را از او روایت كرده است. [7]
نـجـاشـی از عـده ای از اصـحاب خود نقل كرده است كه از مجمعی از اصحاب شنیده اند كه: پـیـش ابوالحسن علی بن محمد سمری (ره)، یكی از نواب چهارگانه امام عصر (عج) بودیم كه گفت: خداوند رحمت كند علی بن الحسین بن بابویه را به اوگفته شده است كه او زنده است در پاسخ گفت: نه، او امروز به رحمت ایزدی پیوست تاریخ آن را یادداشت كردند و خبر رسید كه او همان روز از دنیا رفته است. [8]
[1] . متن گفتار استاد شهید مرتضی مطهری، آشنایی با علوم اسلامی، ص 293.
[2] . ریاض العلما، ج 4، ص 8 .
[3] . فهرست ابن ندیم، ص 246، فن 5 از مقاله پنجم.
[4] . ریحانه الادب، ج 7، ص 401.
[5] . رجال نجاشی، ص 261، چاپ جامعه مدرسین.
[6] . رجال نجاشی، ص 262، كد معرفی 684.
[7] . مـعـجـم رجـال الحدیث، ج 12، ص 369، كد معرفی 8062 ـ طبقات مفسران شیعه، ج 1، ص 598.
[8] . رجال نجاشی، ص 262.