عذاب قبر جسماني و روحاني است , ولي جسم و بدن برزخي معذب است نه بدن مادي و دنيايي . توضيح مطلب با توجه به دو نكته روشن مي شود: 1- روح انسان پس از مرگ و انقطاع از بدن مادي , خود را با بدن برزخي و قالب مثالي مي يابد و مي بيند, در واقع روح آدمي با رفتن از حيات دنيوي به حيات برزخي , بدن مادي خود را رها كرده و با بدن مثالي خود متحد مي گردد, بدني كه متناسب بانظام برزخي بوده و اتحادش با روح قوي تر از اتحاد آن با بدن مادي در زندگي دنيوي است . قالب مثالي موجود در خواب مي تواند ما را به بدن برزخي تا حدودي هدايت كند چرا كه هنگام خواب كه تعلق روح به بدن مادي تا اندازه اي كم مي شود و از خدود مادي تا اندازه اي آزاد مي گردد, روح خود را با يك نوع تمثيل مثالي يافته و خود را با بدني شبيه بدن مادي و دنيوي مي بيند و اين دليل روشني است كه روح انسان در صورت عدم تعلق به بدن مادي يا تعلق كمتر, قدرت تمثل به بدن مثالي را دارد. انسان در هنگام خواب و خواب ديدن خودش را با همان بدن مي بيند با همان شكل و تصوير و اين حكايتگر وجود بدن مثالي و قالب برزخي است كه با انتقال روح از اين عالم مادي به نظام برزخي به وجود نيامده بلكه قبلا" هم در آن نظام وجود داشته ولي ما از آن محجوب بوده ايم و اگر اين حجاب را - كه تعلق و توجه به نظام مادي و ماديات است - كنار زنيم هم اكنون نيز خود را در آن قالب مثال متمثل مي بينيم چنانكه درخواب تا حدودي كه تعلق روح به بدن مادي كم مي شود در عالم خواب و خواب ديدن در حالي كه بدن مادي ما در رختخواب افتاده و در حال آرامش است . خود را با بدني مشابه با اين بدن يافته و سيرها و حركت ها و فهم ها و ديدني ها و شنيدني ها و خوردني ها و خواستن ها با آن داريم . (نك : استاد شجاعي , محمد, خواب و نشان هاي آن , مقدمه و تدوين محمدرضا كاشفي , كانون انديشه جوان , تهران , چاپ دوم , 1379, صص 58-62) ناگفته نماند كه از نظر روايات وجود بدن برزخي امري مسلم و قطعي است چنان كه امام صادق (ع ) فرمودند: ((اما ]ارواح موئمنان [ در بدنهايي شبيه بدنهاي دنيوي آنان است )) (بحارالانوار, ج 6, ص 268, روايت 119) يا در جاي ديگري فرموده اند: « ارواح انسان ها به صورت جسدهاي دنيوي در درختي در بهشت اند» (همان , ص 269, روايت 121) كه هر دو حكايت گر وجود بدن برزخي و مثالي در عالم برزخ است . 2- ميان قبر برزخي و قبر خاكي ارتباط خاصي حاكم است , يعني ميان روح انسان در برزخ و بدن مادي او در قبر خاكي ارتباط وجود دارد و اين ارتباط, در اصل از ارتباط روح و بدن مادي كه در طول زندگي دنيوي با يكديگر يك نوع اتحاد داشته اند سرچشمه مي گيرد كه با قطع تعلق روح از بدن , پس از مرگ به كلي از ميان نمي رود, بلكه يك نوع ارتباط در حد پايين تري ميان روح برزخي و بدن خاكي و مادي وجود دارد البته نه در حد و اندازه اي كه در زندگي دنيوي و در دوران تعلق روح به بدن بود و نه با آن كيفيت و كميت بلكه در ميزاني ضعيف تر و با كم و كيفي ديگر, از همين رو قبر خاكي با قبر و عالم برزخي روح ارتباطي دارد كه جاها و نقاط ديگر اين ارتباط را ندارد و به همين جهت است كه علي رغم حضور روح در عالمي فوق ماده , زمان و مكان ]برزخ [ توجه خاصي به بدن مادي و به نقطه اي كه بدن خاكي در آن است , دارد و بر اساس همين ارتباط ميان قبر برزخي و قبر خاكي است كه دستورات و احكام خاصي در باب قبر خاكي , تشييع جنازه , كفن , دفن , حرمت قبور, استحباب زيارت قبور, دعا, طلب رحمت و مغفرت بر سر قبور و نظاير آنها در شريعت اسلامي وجود دارد. ناگفته نماند كه اين ارتباط ميان روح انسان در برزخ و بدن مادي او در قبر خاكي در ساعت و روزهاي اول مرگ , بيش از روزها و اوقات بعدي است و اين به دليل ائلفت شديدي است كه روح با بدن مادي در اين دنيا داشته كه البته به تدريج با انس گرفتن روح با بدن برزخي و قالب مثالي از اين توجه و ارتباط كاسته شده و ارتباط ضعيفي ميان روح و بدن خاكي باقي مي ماند. با توجه به اين دو نكته روشن مي شود كه روح ما از انتقال به عالم برزخ با بدن برزخي ما يا در عذاب است اگر اهل عذاب باشد يا در نعمت و بهجت است اگر اهل نعمت باشد. عذاب و نعمت متوجه به روح ما در قالب بدن برزخي است نه به بدن مادي و خاكي ما كه در اين عالم مادي در زير خاك مدفون مي باشد. اين بدن مادي پس از مرگ نه حركتي دارد و نه احوالي , اما در عين حال روح با قالب مثالي در همان حال , در عالم برزخ يا در عذاب وحشتناكي بسر مي برد و فريادش بلند كه تصورش بسيار مشكل است , يا در نعمت و ابتهاج بسر مي برد كه تصوير آن هم بسي مشكل است . برخي مي گويند: اين كه گفته مي شود انسان پس از مرگ يا معذب است يا متنعم , چرا هنگامي كه بدن مادي را در قبر مي گذاريم و روي آن را مي پوشانيم , پس از مدتي قبر را مي شكافيم , هيچ خبري نمي يابيم , نه از سوختن بدن و سوزش قبر خبري است و نه از مصفا گشتن آن , آنچه مي بينيم تنها همان بدن خاكي است كه در قبر با سكون كامل افتاده و هيچ اثري از آثار وحشت يا نعمت در آن نيست . برخي نيز دوربين در درون قبر كار مي گذارند و مسائل آن را از هنگام دفن تا مدتي بعد دنبال مي كنند ولي هيچ اثر و تغيير و تحولي كه دلالت بر رنج يا شادي داشته باشد, نمي يابند, تنها آنچه آنها از طريق دوربين فيلم برداري مشاهده مي كنند, همان بدن خاكي است كه در كمال سكوت و سكون آرميده است . آيا اين امور دلالت مي كند بر اينكه هيچ عقابي ]چه خوب و چه بد[ در كار نيست و فشار قبر, سوئال منكر و نكير عذاب ها و نعمت ها پوچ است و غيرواقعي ؟ با توجه به توضيحات گذشته پاسخ اين پرسش روشن است ولي در عين حال براي بهتر روشن شدن اصل پرسش شما و نيز پاسخ به اين پرسش , توجه به خواب ديدن بسيار راهگشاست . اگر در خواب ديدن تائمل كنيم در خواهيم يافت كه خواب ديدن چه آيت خوبي و چه حكايتگر عجيبي است از نسبت ميان قبر خاكي و قبر برزخي , چرا كه بدن شخصي كه مي خوابد و خواب وحشتناكي مي بيند, به صورتي كه آن را از خواب برخيزد خدا را شكر مي كند كه خواب بوده است , در اين حالت كه خواب مي بينيد در سكون و آرامش نيست ؟ البته كه چنين است , كساني كه كنار بدن اين خواب بيننده حضور داشته باشند, بدن او را در هنگام خواب در كمال سكون و سكوت مي يابند, به صورتي كه اگر خواب بيننده , از خواب وحشتناك خود آنها را مطلع نكند, اينان آگاه نخواهند شد كه در آن زماني كه آنها نظاره گر بدن ساكن و آرام اين شخص بوده اند, او در چه عذابي و دهشتي بوده است بر عكسش را هم حساب كنيد, بدن كسي كه خواب فرحناك و دلپذير مي بيند نيز در كمال آرامش و سكون است و افرادي كه در كنار او حضور دارند اين امر را تصديق خواهند كرد. اين بهترين نشان است ميان نسبت قبر خاكي و قبر برزخي كه به ما مي فهماند, مي شود انسان در برزخ در حال نعمت يا وحشت باشد و در عين حال اثري در بدن خاكي او, در قبر از عذاب يا ابتهاج نباشد. البته گاهي كه انسان خواب ترسناك و ناراحت كننده اي مي بيند بدن او عرق مي كند كه اثري از خواب او بوده است ولي اولا" اين امر هميشگي نيست . ثانيا" ميان عالم خواب و برزخ تفاوت است در عالم خواب ارتباط روح با بدن مادي كاملا" قطع نشده است ولي در عالم برزخ ارتباط روح با بدن مادي به كلي منقطع است مگر ارتباط بسيار محدود و ناچيزي كه در صورت معذب بودن عذاب روح در عالم برزخ تائثير چنداني در بدن مادي در زير خاك كه قابل مشاهده باشد, نخواهد گذاشت . (نك : خواب و نشان هاي آن , صص 71-75) اما اين كه ماهيت فشار و عذاب يا نشاط و شادي برزخي چيست , از گنجايش اين مقال خارج است . (بهترين كتاب در باب مسائل برزخ براي مطالعه : استاد شجاعي , محمد, عروج روح , مقدمه و تدوين محمدرضا كاشفي , كانون انديشه ئ جوان , تهران , چاپ اول , 1379).