" حادثه اخدود " مربوط به کیست ؟

 

در این باره روایت های مختلفی وجود دارد. براساس مشهورترین روایت، حادثه اخدود، مربوط به نصاراى نجران است كه چندى پیش از اسلام به دست «ذونواس»، آخرین پادشاه حِمیریان یمن قتل عام شدند.2 گزارش هاى حادثه نجران كه در منابع مسیحى ـ ‌اعم از سریانى و حبشى ـ آمده است، در تحلیل تاریخى این رویداد و انطباق یا عدم انطباق آن با گزارش قرآن بسیار كارگشاست .

 

نامه شمعون ، اسقف «بیت اَرْشام» به رئیس دیر «جبله» از كهن‌ترین این اسناد است كه نویسنده آن در سال 524 میلادى، به عنوان سفیر صلح «یُوستى یوسطینوم نِیانُوس» امپراطور روم شرقى به سوى مُنذر سوم، پادشاه حیره گسیل شده بود

.

 

نجران كه از دیرباز حاصل خیز بود، رونق تجارى و صنعتى داشت و راه مهم ارتباطى میان عربستان جنوبى و شمالى بود، همواره در كانون توجه قدرتی حاكم بر منطقه قرار داشت و پیش از اسلام و پس از آن نیز كانون عمده مسیحیت در عربستان بود. در سده ‌هاى پنجم و ششم میلادى و در پى تلاش دولت هاى ایران و بیزانس (روم‌شرقى) ، دو قطب قدرت آن روز ، براى توسعه نفوذ سیاسى خود در شبه جزیره عرب، ایران با در انحصار داشتن تجارت ابریشم از رسیدن آن به بیزانس، به ویژه در زمان جنگ جلوگیرى مى كرد، از این‌ رو بیزانس با هدف تأمین راهى جایگزین براى جاده زمینى، درصدد برقرارى امنیت راه دریایى شرق به غرب از طریق دریاى سرخ برآمد.

 

مرگ بر شکنجه ‏گران صاحب گودال (آتش) ، آتشی عظیم و شعله ‏ور ، هنگامی که در کنار آن نشسته بودند و آنچه را با مؤمنان انجام می ‏دادند (با خونسردی و قساوت) تماشا می‏ کردند، آن ها هیچ ایرادی بر مؤمنان نداشتند ، جز اینکه به خداوند عزیز و حمید ایمان آورده بودند

 

در این زمان حمیریان ـ ‌از قبایل معروف و با نفوذ یمن ‌ـ كه در جنوب شبه جزیره ، برخوردار از قدرت سیاسى ، از دولت هاى متنفّذ در دریاى سرخ بودند ، همواره با قتل عام كاروان هاى روم و ناامن كردن این مسیر ، دولت هاى بیزانس و حبشه (اكسوم) را نگران مى ‌ساختند . حبشه كه در منافع سیاسى ، اقتصادى و مواضع دینى با بیزانس همسو بود و یمن را به عنوان كشورى مسیحى ‌نشین كه بتواند با دو دولت یاد شده ، مثلّث تسلّط بر دریاى سرخ را تشكیل دهد ، پایگاه مناسبى مى ‌دید ، بارها از طریق هم پیمانى با بیزانس در امور یمن مداخله كرده و گاهى به تهاجم مستقیم نظامى دست مى ‌زد . این كوشش مشترك ، گسترش تدریجى و موفق مسیحیت در میان مردم نجران را در پى داشت كه پیش از این ، گرایش خود را به آموزه ‌هاى این دین ـ‌ كه از طریق راهبان ، بازرگانان و بردگان مسیحى در میان آنان نفوذ كرده بود ـ آشكار ساخته بودند . دولت ایران و بیزانس هریك با حمایت از شاخه ‌اى از مسیحیت ، عامل اشتراك مذهب را براى توسعه نفوذ سیاسى خود در عربستان به ‌كار می ‌گرفتند. 3

 

در سده ششم میلادى ، پادشاهى حمیر در پى حمله حبشیان ، ساقط و حاكمى مسیحى جایگزین وى شد . پس از اندكى و در پى مرگ وى پیش ‌از سال 523 میلادى ، گروهى از بومیان غیرمسیحى به ‌سركردگى شخصى به نام « ذونواس » با آگاهى از عدم امكان ارسال نیروهاى ‌پشتیبان و حاكم جانشین از سوى حبشه ، به سبب زمستان و ضعف در امر كشتیرانى و با استفاده از ناتوانى لشگر بازمانده ، زمام امور را در دست گرفتند .

 

بنابر نامه شمعون كه قتل عام نجرانیان را در ژانویه سال 524 میلادى شنیده و وقوع آن را اندكى پیش از این تاریخ گزارش كرده است ، ذونواس در زمستان سال 523 میلادى حمله و یا حملات خود به نجران را صورت داده است .

 

كتیبه ‌ها نشان مى ‌دهد كه یوسف اسأر (ذونواس) با سپاه خود به نواحى مسیحى ‌نشین و مركز آن نجران حمله مى ‌برد و به آتش ‌زدن كلیساها و آزار و اذیت و كشتن مردم مى ‌پرداخت . در گزارش های پژوهشگران ، پادشاه حمیر فردی یهودى ، مخالف مسیحیان و شخصى كافر توصیف شده كه پس از محاصره نجران و ناكامى در تصرف آن به سبب استوارى باروى شهر ، نزد سفیران صلح سوگند یاد ‌كرده كه به مردم آسیب نرساند ؛ اما پس از گشایش دروازه‌ ها ، سوگند خود را شكست و سربازانش بسیارى از مردم را نزد او آوردند . برخی گزارش های تاریخی می گویند ذونواس خود شخصاً با ورود به شهر، مردم را بین پذیرش آیین یهود یا تن دادن به مرگ مخیر ‌كرد.

 

 ما پیش از تو رسولانی فرستادیم؛ سرگذشت گروهی از آنان را برای تو بازگفته و گروهی را برای تو بازگو نکرده ‏ایم؛ و هیچ پیامبری حق نداشت معجزه ‏ای جز به فرمان خدا بیاورد و هنگامی که فرمان خداوند (برای مجازات آن ها) صادر شود، به حق داوری خواهد شد و آنجا اهل باطل زیان خواهند کرد

 

بیشتر مردم به سبب پایدارى بر سر ایمان خویش از دم تیغ گذرانده شدند و گروهى دیگر در گودالى آكنده از آتش ـ‌ كه به دستور ذونواس كنده شده بود ‌ـ سوزانده شدند. نام برخى از شهداى واقعه، از جمله عبدالله رهبر نصرانیان كه نام و شخصیت او با عبدالله‌ بن ‌ثامرِ یاد شده است، در منابع تاریخى مسلمانان، كاملا همخوانى دارد. در پاره‌اى منابع آمده است سرود یوحنّا شمار سوختگان را بیش از 200‌ نفر و نیز حكایت غم ‌انگیز مادرى را گزارش مى ‌كند كه به خاطر فرزند خردسالش در رفتن به سوى آتش مردّد شد؛ اما كودك به سخن درآمد و مادر را به پایدارى در ‌راه خدا و رفتن در آتش ترغیب كرد. در برخى گزارش ها از دختران و زنان مؤمنى یاد مى ‌شود كه بدون هراس از مرگ، به هنگام برده شدن به قتلگاه از یكدیگر پیشى مى ‌گیرند .4

 

اغلب مورخان مسلمان نیز ذونواس را ـ ‌با توجه به اختلافى كه در نام او وجود دارد ‌ـ صاحب اخدود معرفى كرده ‌اند.5 درباره انگیزه كشتار نصاراى نجران، اغلب روایت هاى مورخان مسلمان، هماهنگ با گزارش هاى سریانى، بر تعصّب دینى شاه یهودى و انتقامجویى وى انگشت نهاده ‌اند. بر اساس روایتى، وى كه در روزگار قُصىّ‌بن‌كلاب، در جریان بازگشت از جنگ با ایران بر یثرب گذشته است، متأثر از احبار آنجا به یهودیت گراییده و به تحریك آنان به نجران یورش برده است.6

 

اما آنچه از امام علی علیه السلام روایت شده است، این داستان نمی تواند مصداق اصحاب اخدود باشد. امام علی علیه السلام درباره هویت اصحاب اخدود، از پیامبرى در حبشه سخن مى‌گوید كه كافران قوم در جنگ با وى شمارى از یاران او را كشته و گروهى دیگر را به همراه خود وى اسیر مى‌كنند. آنگاه او را به همراه كسانى كه از پیروى او دست بردار نبودند، وادار مى‌كنند كه خود را در گودال آتش افكنند.7 این روایت به اینكه مراد از اصحاب اخدود كافران ‌اند یا مؤمنان اشاره ای نكرده است. حبشى بودن اصحاب اخدود و پیامبر آنان از برخى طرق دیگر نیز از على علیه السلام گزارش شده است كه در آن، حضرت ضمن خواندن آیه « وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلاً مِنْ قَبْلِکَ مِنْهُمْ مَنْ قَصَصْنا عَلَیْکَ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَمْ نَقْصُصْ عَلَیْکَ وَ ما کانَ لِرَسُولٍ أَنْ یَأْتِیَ بِآیَةٍ إِلاّ بِإِذْنِ اللّهِ فَإِذا جاءَ أَمْرُ اللّهِ قُضِیَ بِالْحَقِّ وَ خَسِرَ هُنالِکَ الْمُبْطِلُونَ ؛ ما پیش از تو رسولانی فرستادیم؛ سرگذشت گروهی از آنان را برای تو بازگفته و گروهی را برای تو بازگو نکرده ‏ایم؛ و هیچ پیامبری حق نداشت معجزه ‏ای جز به فرمان خدا بیاورد و هنگامی که فرمان خداوند (برای مجازات آن ها) صادر شود، به حق داوری خواهد شد و آنجا اهل باطل زیان خواهند کرد »8، ظاهراً اصحاب اخدود را از جمله اقوامى دانسته كه در قرآن ذكرى از پیامبر آنان نرفته است.9

 

 


 

پی نوشت ها:

 

1. بروج: 8-4

 

2. تفسیر قرطبى، ج‌19، ص‌191

 

3. ر.ک: معجم‌البلدان، ج5، ص266؛ جعفریان، رسول، تاریخ اسلام، ص‌25‌ـ‌35؛ علی، جواد، المفصّل فى تاریخ العرب قبل‏الاسلام، ج‌7، ص‌282.

 

4. ر.ک: عابدین‌، عبدالمجید، بین‌ الحبشة و العرب‌، ص‌45؛ نولدكه‌، تئودور، تاریخ‌ ایرانیان‌ و عربها در زمان‌ ساسانیان‌، ترجمة عباس‌ زریاب‌، ص‌330‌ـ‌331؛ دائرة‌المعارف بزرگ اسلامى، ج9، ص108

 

5. تاریخ طبرى، ج‌1، ص‌434

 

6. مجمل‌التواریخ، ص‌169

 

7. مجمع‌البیان، ج‌10، ص‌707

 

8. غافر: 78

 

9. الدرالمنثور، ج‌7، ص‌306

نظر خود را اضافه کنید.

0
شرایط و قوانین.
  • هیچ نظری یافت نشد

زیارت عاشورا

 پایگاه تخصصی امام حسین علیه السلام به طور اختصاصی به موضوعات مرتبط با امام سوم شیعیان، حضرت سید الشهدا علیه السلام می پردازد و معرفی جهانی آن حضرت و دفاع از مکتب ایشان را به عنوان هدف خود قرار داده است.

تماس با موسسه جهانی کربلا : 692979-91-021

شبکه های اجتماعی

 

 

Template Design:Dima Group

با عضویت در کانال تلگرام سایت جهانی کربلا از آخرین مطالب باخبر شوید .عضویت در کانال تلگرام