تدابير امام عسكري (علیه السلام) براي تداوم نظام ولايت
آنچه درپي مي آيد بررسي اجمالي برخي از اقدامات امام حسن عسكري(ع) براي تداوم نظام امامت است كه از سايت تبيان انتخاب شده و تقديم خوانندگان عزيز مي گردد.
مدت كوتاه حيات امام حسن عسكري(ع) به سه دوره تقسيم مي گردد؛ تا چهار سال و چندماهگي و به قولي تا 13 سالگي از عمر شريفش را در مدينه به سر برد. تا 23 سالگي به اتفاق پدر بزرگوارش در سامرا مي زيست و تا 29 سالگي يعني 6 سال و اندي پس از شهادت امام دهم(ع) درسامرا ولايت بر امور و پيشوايي شيعيان را برعهده داشت.
حضرت امام حسن عسكري(ع) در يكي از پرتلاطم ترين ادوار تاريخ اسلام يعني زمان حكومت خلفاي عباسي ديده به جهان گشود و رهبري و هدايت جامعه اسلامي را برعهده گرفت. امام حسن عسكري(ع) درطي دوران عمر كوتاه خويش با سه نفر از خلفاي عباسي معاصر بود كه به ترتيب يك سال با خلافت معتز، يك سال با خلافت مهتدي و چهارسال با خلافت معتمد. اين شش سال دقيقا مصادف بود با دوران امامت آن امام همام.

شرايط بحراني دوران امامت حضرت عسكري(ع)
در شرايط بحراني و حساس آن دوران، حضرت امام هادي(ع) با درك ژرف و الهي خويش به صورت كتبي و شفاهي، شيعيان عصر خود را به پيروي و حمايت همه جانبه از فرزند گرامي خويش فرامي خواند، تا امت پس از شهادت قريب الوقوع ايشان دچار تفرقه، تشتت و گمراهي نشوند.
اهميت اين موضوع تا بدان پايه است كه احاديث مربوط به جانشيني امام حسن عسكري(ع) بسيار متعدد و متواتر است.
هشتم ربيع الاول، شهادت آخرين نفر از سلسله پيشواياني است كه همگي پيش از امامت حضرت مهدي(عج) به شهادت رسيده اند و قطعا در اين 260 سال، فشارهاي وارده بر ائمه اطهار(ع) روز به روز افزايش يافته و دوران امام حسن عسكري(ع) اوج اين فشارها بوده است، چرا كه پس از ايشان به اراده خداوند متعال آخرين نفر از سلسله هدايت بشري جهت محفوظ ماندن از تعدي ظالماني كه شهواتشان امير سرزمين وجودشان بوده، از ديده ها پنهان شده و خورشيد فروزان هدايت، پشت ابر رفته است. همين مسئله، دلالت بر اهميت بررسي شرايط اجتماعي و سياسي جامعه اسلامي، در زمان امام حسن عسكري(ع) دارد، چرا كه در زمان ايشان، فشارهاي واردشده بر جريان حق به سمتي پيش رفت كه به غيبت حضرت مهدي(عج) منجر شد.
امام عسكري(ع) در سن 22 سالگي و مانند ديگر ائمه پس از امام رضا(ع) كه در سنين جواني به امامت رسيدند، به امامت رسيده و از همان ابتداي دوران امامت، به دستور معتز عباسي- خليفه وقت- در محله «عسكر» در شهر سامرا، به اجبار سكونت يافتند و تمام دوران امامتشان را تحت مراقبت شديد سيستم امنيتي و نظامي عباسيان بودند. به طوري كه حضرت امام عسكري(ع) حتي نتوانستند جهت مشرف شدن به زيارت خانه كعبه، از محل اقامتشان خارج شوند، لذا ايشان تنها امام شيعيان هستند كه در طول دوران حيات مباركشان نتوانستند به حج مشرف شوند.

تدابير خاص امام عسكري (ع)
اهميت تلاش براي تداوم نظام امامت در بستر صحيح خود و به دوراز جريان هاي انحرافي و سپردن اين مسئوليت به امام بعدي در مقطع زماني امام حسن عسكري(ع) دو چندان شده بود و طبعا تدابير خاص امام (ع) را مي طلبيد كه در ذيل به چند مورد از چاره انديشي هاي مدبرانه امام (ع) در اين خصوص اشاره مي كنيم.

تدبير اول-مخفي نگه داشتن راز تولد حضرت مهدي (عج)
عباسيان براي شناسايي جانشين امام عسكري(ع) حساسيت و توجه فوق العاده اي نشان مي دادند. آنان بنا به روايات و اخبار متواتر شنيده بودند كه مهدي موعود(ع) كه حكومت هاي خودكامه را نابود مي سازد، از نسل امام حسن عسكري (ع) است. عباسيان براي جلوگيري از ادامه نسل آن حضرت به اقدامات زيردست يازيدند تا مطمئن شوند، امام،فرزند و ذريه اي از خود به جا نگذاشته است:
1 -بازداشت يكي از كنيزان آن حضرت به مدت 2 سال به دليل احتمال داشتن حمل
2- معتمد عباسي پس از شهادت امام حسن عسكري(ع)، براي آن كه وانمود كند فرزندي از امام عسكري (ع) باقي نمانده است دستور داد ميراث آن حضرت را ميان مادر و برادرش جعفرتقسيم كردند.
سياست انديشمندانه امام عسكري (ع) دراين خصوص، مخفي نگه داشتن فرزند خود از ديگران -چه قبل از تولد و چه بعد از آن- بود. اهتمام امام عسكري (ع) به مخفي نگه داشتن اين راز تا بدان جا بود كه حتي حكيمه خاتون- عمه امام عسكري (ع) و كسي كه درشب ولادت مهدي (عج) ازسوي امام عسكري (ع) به كمك نرجس خاتون فراخوانده شد- از همه قضايا مطلع نبود، لذا با ديده تعجب به گفته هاي امام مي نگريست.

تدبير دوم -معرفي امام زمان (عج) به قليلي از شيعيان خاص
امام حسن عسكري(ع) مي دانست جايي كه براي اثبات امامت خود با وجود تمهيدات امام هادي (ع) و نيز به رغم حضور فيزيكي خود، به اين همه زحمت نياز باشد، امام بعدي كه غيبتي نيز درپيش روي دارد دراين خصوص با چه مشكلي مواجه خواهد شد. مجموعه اين عوامل، معرفي و حتي نشان دادن فرزند خود به قليلي از شيعيان خاص را امري اجتناب ناپذير مي ساخت. چنانكه «حسين بن ايوب بن نوح»-يكي از وكلاي امام هادي(ع) مي گويد: ما چهل نفر بوديم كه به اتفاق عثمان بن سعيد عمري- يكي از وكلاي بعدي امام زمان (عج) براي پرسش از جانشين امام عسكري (ع) خدمت آن حضرت رسيديم. «عثمان بن سعيد» به پا خاست و گفت: مي خواهم از موضوعي سوال كنم كه تو نسبت به آن از من داناتري. امام (ع) او را امر به نشستن نمود. مدتي گذشت و پس از گفت وگويي مختصر، پسري نوراني كه شبيه ترين مردم به امام عسكري (ع) بود، وارد شد، امام (ع) فرمود:«اين امام شما بعد از من و جانشين من درميان شماست، فرمان او را اطاعت كنيد و پس از من اختلاف نكنيد!...»

تدبير سوم-گسترش شبكه وكالت و نمايندگي
آماده سازي شيعيان براي رويارويي با دوران غيبت امام معصوم (عج) در حقيقت از مهمترين اقدامات اساسي و حساس امام حسن عسكري (ع) شمرده مي شود. بايد اذعان كرد مردمي كه 250سال بدون واسطه مي توانستند با حجت الهي تماس بگيرند و مسائل و مشكلات خود را در هر زمينه با او در ميان بگذارند، آماده نبودند تا يكباره و بدون مقدمه به دوران غيبت امام معصوم گام نهند. به علاوه مشكلات اعتقادي و شبهه هايي كه دراين زمينه در جريان بود به اين عدم آمادگي دامن مي زد، هرچند آنها با مطلبي به عنوان «غيبت امام معصوم» بيگانه نبودند ، ولي عوارض اين مسئله را درمرحله عمل نمي شد ناديده گرفت. اساسي ترين تدبير امام عسكري(ع) دراين زمينه گسترش شبكه وكالت و نمايندگي -كه عمدتاً از زمان امام جواد (ع) شروع شده بود- و نيز تقويت و راه اندازي پيك و رابط با شهرهاي ديگر بود.

اقدامات موثر امام حسن عسكري (ع) براي حفظ اسلام
با وجود فشارها و كنترل هاي شديد و بي وقفه عباسيان، امام حسن عسكري(ع) يك سلسله اقدامات موثر درجهت حفظ اسلام انجام دادند كه مي توان مهم ترين آنها را به شرح زير مورد اشاره قرار داد:
1- تشكيل حوزه علميه و كوشش هاي علمي كه به انقلابي فرهنگي در بسياري از مناطق اسلامي منجر شد. 2- تربيت شاگردان متعدد براي تقويت فكري و معنوي شبكه ارتباطي وكالت 3-رعايت تقيه درفعاليت هايشان 4- ارتباط با پيروان خود در مناطق مختلف به طور سري و پنهاني 5-ارسال نامه ها و پيام ها به شيعيان از طريق پيك هاي مورد وثوق. 6- پشتيباني مالي از شيعيان و محبان
7- آماده سازي شرايط براي دوران غيبت 8- مبارزه با انحرافات فكري و عقيدتي. دراين باره به عنوان مثال، امام حسن عسكري(ع)، اسحاق كندي فيلسوف نامدار مسلمان را نسبت به اشتباهاتش در زمينه تاليف كتابي به نام «تناقضات القرآن» آن چنان مورد رهنمود قرارداد كه كندي با آگاهي از اشتباهات خويش دستور داد تا آتش بيفروزند و آن كتاب را تماما بسوزانند.

شهادت امام حسن عسكري (ع)
آنچه ذكر شد و بسياري ديگر از ظرايفي كه امام درامر هدايت شيعيان رعايت مي فرمودند، سبب شد تا معتمد عباسي ،تمام توان خود را به كار گيرد تا با تحميل اذيت و آزار فراوان روحي و جسمي و زنداني كردن، امام حسن عسكري(ع) را دربخش بيشتر عمرش و همچنين مسموم كردن مخفيانه امام، آن حضرت را به شهادت رساند. البته پس از اين كه معتمد خود را به اين ننگ ابدي آلوده ساخت و امام را در هشتم ربيع الاول سال 260هـ. ق به شهادت رساند، تمام توان خود رابه كار گرفت تا افكار عمومي را به گونه اي منحرف كند تا شهادت امام را مرگ طبيعي جلوه دهد كه خود اين ماجرا، بحث مفصلي را مي طلبد.

كلام آخر
از هشتم ربيع الاول سال 260 هجري قمري كه امام حسن عسكري (ع) به شهادت رسيدند، همه ذرات عالم درحسرت پنهان شدن خورشيد عالمين در پس ابرهاي نفاق اموي و عباسي و اخلافشان بوده اند و هر موجودي به زبان خود، تعجيل ظهور منجي عالم، فرزند امام حسن عسكري(ع)را از خداوند متعال مي خواهد.
از ديگر سو بايد اعتراف كرد، پيام اين همه تلاش آن است كه نظام مبتني بر ولايت امام معصوم (ع) ارزان به دست ما نرسيده است كه آن را به آساني وانهيم. به ياد امام معصوم بودن و معرفت آن حضرت، پاسخي مثبت به اين همه تلاش است، به راستي چه قدر دراين زمينه ها مي كوشيم؟